შოკი და შიში
რეცესია კაპიტალიზმის ბუნებრივი გადარჩევის მექანიზმია. სუსტი ბიზნესი კიდევ უფრო სუსტდება ან ქრება, ხოლო ძლიერი ფართოვდება. თუმცა, 2020 წელს კრეატიული დესტრუქციის პროცესი ტიპურად არ წარმართულა. იმის გამო, რომ ეკონომიკის ვარდნა ჯანმრთელობის კრიზისმა გამოიწვია (და არა ფინანსურმა კრიზისმა ან ინფლაციურმა მოლოდინმა), უჩვეულო კორპორაციული გამარჯვებულები და დამარცხებულები მივიღეთ: ვიდეოსტრიმინგის ბუმი და საკრუიზო მოგზაურობის კრახი. ამასობაში, მთავრობებმა კერძო სექტორისთვის ფინანსური დახმარებები არ დაიშურეს, რამაც კორპორაციების სავალალო მდგომარეობის მასშტაბები შენიღბა. ზიანი უფრო ცხადი გახდება 2021 წელს, როდესაც სამთავრობო დახმარების პაკეტები ამოიწურება და უფრო მეტი კომპანია გაკოტრდება. ჯანსაღი ბიზნესი ინვესტიციებს ზრდის, რაც მათ განგრძობად უპირატესობას ანიჭებს. თუმცა, ლიდერი კომპანიები ახალ გარემოში აღმოჩნდებიან, სადაც თანამედროვე ბიზნესის სამი პრინციპი − აქციონერთა პრიმატი, გლობალიზაცია და შეზღუდული მთავრობა, ტრანსფორმაციას განიცდის.
როგორც წესი, ვარდნები იშვიათი და სწრაფია: მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ აშშ რეცესიაში შესაბამისი დროის მხოლოდ 14%-ში იმყოფებოდა. თუმცა, ეკონომიკური ვარდნა დიდ გავლენას ახდენს ბიზნესის სტრუქტურაზე. წინა სამი კრიზისის დროს, ეკონომიკის ათი სექტორის რეიტინგის პირველ მეოთხედ ნაწილში მყოფმა ამერიკულმა კომპანიებმა საშუალოდ 6%-იანი ზრდა აჩვენეს, ხოლო სიის ბოლო მეოთხედში მყოფი კომპანიების საშუალო ვარდნამ 44% შეადგინა.
ამჟამინდელი კრიზისისას, აშკარა ლიდერები გამოიკვეთნენ. სილიკონის ველის პერსპექტივები გაიზარდა, რადგან მომხმარებლები ციფრულ სერვისებზე გადაერთნენ (იხილეთ შემდეგი ლიდერი). China Inc-ს კიდევ ერთი დიდი წინ ნახტომი აქვს. მისმა შიდა ეკონომიკამ უმრავლესობა ქვეყნებს აჯობა. ჩინური ეკონომიკის სიძლიერესა და მდგრადობას პირველადი საჯარო შეთავაზებების ამ ქვეყნიდან წამოსული ტალღაც ხაზს უსვამს (მათ შორის, აღსანიშნავია Nongfu Spring-ის ბუტილირებული წყლის გიგანტი მწარმოებლის წარმატება). გლობალური ფინანსური ბაზრების ღირებულებაში (ჰონკონგის ჩათვლით) ჩინური კომპანიების ფასიანი ქაღალდების ხვედრითი წილი 17%-ს შეადგენს. იგივე მაჩვენებელი პანდემიამდე 15% იყო, ხოლო 10 წლის წინ − 13%.
გამარჯვებულები და დამარცხებულები.
ზოგიერთი წარმატების ისტორია სხვებზე უფრო მოულოდნელი იყო. ინდოეთში პუნავალას ოჯახი ცნობილია ცხენების ფერმებით და ვაქცინების ბიზნესით. Bloomberg-ის მონაცემებით, მათი სიმდიდრე 62%-ით გაიზარდა და 14 მილიარდ აშშ დოლარს მიაღწია. საკონტეინერო გადაზიდვების დარგს ეფექტიანი სტრუქტურის მიღწევამდე წლები დასჭირდა. მცდელობებმა შედეგი გამოიღო: მსხვილი გადამზიდავი კომპანია Maersk 2020 წელს სოლიდურ მოგებას მიიღებს (მიუხედავად გლობალური ვაჭრობის შემცირებისა). SoftBank-მა − იაპონურმა კონგლომერატმა, რომელიც ცნობილია რისკიანი ტექნოლოგიური პროდუქტებით და უზარმაზარი დავალიანებებით, კრიზისი შესაძლებლობად აქცია და 80 მილიარდი დოლარის აქტივების გაყიდვის შესახებ განაცხადა. ოქროს მომპოვებელი კომპანიები მკვდარ ფულთან ასოცირდებოდნენ, მაგრამ ახლა, მათ მიმართ დაინტერესება კვლავ იზრდება. ზოგიერთი ინვესტორი მიიჩნევს, რომ ანტიკრიზისული სტიმულირების პაკეტები ინფლაციას გაზრდის და ასეთ პირობებში მიზანშეწონილია მხოლოდ რამდენიმე სახის აქტივზე ფოკუსირება (მათ შორის, ოქრო).
რა შეიძლება ითქვას უიღბლოებზე? განსაკუთრებით წარუმატებლების ჩამონათვალით თუ ვიმსჯელებთ, ბიზნესი უფრო ცუდ მდგომარეობაშია, ვიდრე სუბსტანდარტული კრიზისისას: 2020 წლის პირველ ნახევარში ამერიკის ტოპ-3000 კომპანიიდან ზარალი 40%-მა განიცადა. კრიზისული 2009 წლის შესაბამის პერიოდში იგივე მაჩვენებელი 30% იყო, თუმცა გადახდისუუნარობის მაჩვენებელი შტატებში კვლავ დაბალია: ,,ჯანქ“ ობლიგაციების მხოლოდ 5%-ის და ბიზნეს საკრედიტო ბარათების მხოლოდ 4%-ის შემთხვევაში.
2021 წელს ეს რეალობისგან მოწყვეტა აღარ შენარჩუნდება. მთავრობები დახმარებების ახალ პაკეტებს შეზღუდავენ და ინდივიდუალური კომპანიების გადარჩენისაგან თავს შეიკავებენ. კონცენტრირება სამსახურ-დაკარგულებზე მოხდება. კომპანიებს შორის უფსკრული გაღრმავდება (ძლიერები ინვესტიციების დონეს შეინარჩუნებენ, ხოლო სუსტებს შეუმცირდებათ). 2020 წლის შუა რიცხვებისათვის, ათი ყველაზე მაღალი დანახარჯების მქონე კომპანიის კაპიტალური ხარჯები 3%-ით აღემატებოდა წინა წლის შესაბამის მაჩვენებელს. თუმცა, იმავე პერიოდისთვის და იგივე ინდიკატორის მიხედვით, უმცირეს 1000 კომპანიაში კაპიტალური ხარჯები 82%-ით შემცირდა.
2020-2021 წლის კრიზისის ფონზე, კორპორაციული სამყაროს გამარჯვებულები მეტწილად მსხვილი კომპანიები იქნებიან, რომლებმაც ტექნოლოგიური დესტრუქციიდან სარგებელი მიიღეს და უკეთეს ეკონომიკურ გარემოში (ნაკლებად დაზიანებულ ეკონომიკებში, კერძოდ − აზიასა და ამერიკაში) ფუნქციონირებდნენ. თუმცა ასეთ კომპანიებსაც რთული პოსტპანდემიური გარემო ელოდებათ, რადგან ბიზნესისა და საზოგადოების თამაშის წესების განახლება მიმდინარეობს.
კომპანიებს ექნებათ ზემოქმედება, რომ ნაკლები ყურადღება მიაქციონ აქციონერებს და უფრო მეტი დასაქმებულებს. 2020 წლის შუა რიცხვებისთვის, აქციების გლობალური გამოსყიდვების ტემპი თითქმის განახევრდა და სრულად არ აღდგება, თუნდაც მოგების ძველი მაჩვენებლების დაბრუნების პირობებში. გლობალიზაციის სტაგნაცია ნიშნავს, რომ უფრო მეტმა მულტინაციონალურმა კომპანიამ იარსებოს, როგორც ქვეყნების ბიზნესფედერაციებმა. ერთიანი, გლობალურ დონეზე ინტეგრირებული ორგანიზაციული სტრუქტურის შენარჩუნების შემთხვევაში, ისინი სრულყოფილ ეფექტიანობას (და შესაბამის სარგებელს) ვერ მიაღწევენ. მთავრობის ზომა ყველგან იზრდება. რეგულაციების დონე და გადასახადები აუცილებლად მოიმატებს. 3000 მოწინავე გლობალური კომპანიისათვის გადასახადების დონე ორი ათწლეულის წინანდელი 33%-დან 22%-მდე შემცირდა. ახლა, ერთადერთი შესაძლო მიმართულება გაზრდა იქნება. მიმდინარე რეცესიის დასასრულ, ბიზნესსამყარო სახეცვლილი იქნება, ისევე, როგორც კაპიტალიზმის წესები.
პატრიკ ფულისი, ბიზნესის საკითხთა რედაქტორი, The Economist