სამხრეთის ზღვის ამბები

სამასი წლის წინ ბრიტანეთის პარლამენტმა შემდგომში „ბუშტების აქტად“ წოდებული კანონი მიიღო. იმ დროისათვის ჩრდილოეთ ევროპის ქვეყნების ეკონომიკები გატენილი იყო ახლად შექმნილი სააქციო საზოგადოებებით − „კომპანია-ბუშტებით“. მაშინდელ ყოველდღიურ საუბარში ყველაზე კარგად ცნობილი სამხრეთი ზღვის კომპანია იყო. ე.წ. ფირმა-ბუშტები იმ მომენტში ინვესტორთა თითქმის ისტერიკამდე მისული ენთუზიაზმით ყვაოდნენ, ცდილობდნენ რა ფულის შოვნის თავიანთ სქემებში მიეტყუებინათ (ზოგი სხვებზე მეტად სანდო გზებით) კაპიტალი. „ბუშტების აქტით“ განზრახული იყო წესრიგის აღდგენა ბირჟებზე. ამ კანონით, ახლად შექმნილ ფირმებს სამეფო რწმუნების სიგელის ფლობა მოეთხოვებოდათ. მიუხედავად ამისა, მანიის იმპლოზია მაინც შთამბეჭდავ ფორმებში მოხდა. წლის მიწურულს სამხრეთი ზღვის კომპანიის (ვითომ სამხრეთ ამერიკასთან ვაჭრობის გასაკონტროლებლად შექმნილი, სინამდვილეში კი მთავრობის ვალის გამოყენებით ფინანსური მაქინაციების მექანიზმი) აქციათა ფასი დაახლოებით 80%-ით შემცირდა. 

1720 წლის კრახი პირველი მსხვილი საერთაშორისო ფინანსური „ბუშტის“ „გასკდომის“ შემთხვევა იყო. სამი საუკუნის შემდეგ ინვესტორები ისევე ექვემდებარებიან ფინანსურ მანიას, როგორც მაშინ, საბინაო სექტორის ბუმისა და კრახის შედეგად მიღებული მწარე გაკვეთილების მიუხედავად. ეკონომისტები ფიქრობენ, რომ თავდაჯერებულობის მოჭარბებას თავისი მიზეზები აქვს. „ბუშტები“, როგორც წესი, სარწმუნო ისტორიებით იწყება იმის შესახებ, თუ როგორ შეუძლიათ ეკონომიკურ ცვლილებებს ვეებერთელა მოგების მიღების შესაძლებლობის შექმნა. სამხრეთის ზღვის „ბუშტი“ გაჩნდა ბირჟაზე კოტირებული შეზღუდული პასუხისმგებლობის სადაზღვევო ფირმების მასობრივი გამოჩენის შემდეგ და ამერიკის ორივე კონტინენტთან ვაჭრობის პოტენციალით გაბრუების პირობებში. „ბუშტის“ მსგავსი ბაზრები დღესაც იგივე ფუნდამენტზე დგას. 2020 წელს ზოგი ვერშემდგარი „ბუშტი“ „გასკდება“. 

პირველი და ყველაზე აშკარა ამერიკის ტექნოლოგიური ბუმია. გასული ათწლეულის განმავლობაში სილიკონის ველმა და სხვა ტექნოლოგიურმა ჰაბებმა ახალ სექტორებში გამეფების მოსურნე მრავალი სტარტაპი „გამოაცხვეს“. Uber-ის, Slack-ის, WeWork-ისა და Airbnb-ს მსგავსმა ფირმებმა ტექნოლოგიებსა და ახალ ბიზნესმოდელებზე იქორწინეს და ექსტრაორდინარულ მოგებას დაგვპირდნენ ბაზრებზე, სადაც გამარჯებული ყველაფერს ეუფლება. მდიდარმა ინვესტორებმა ამ წამოწყებებში დიდძალი ფული მიმართეს, რითაც შემდგომში „რქაეულად“ წოდებული ფენომენი − სულ მცირე, მილიარდი ამერიკული დოლარის ღირებულების კერძო სტარტაპები წარმოიქმნა. ასეთი ქმნილებების რიცხვი თავიდან მცირე იყო, მაგრამ ეიფორიის ზრდასთან ერთად, მათმა რიცხვმაც იმატა. და აი, დადგა ჟამი ჭეშმარიტებისა − მოგება ნავარაუდევზე ბევრად რთული მოსაპოვებელი აღმოჩნდა, ბაზრებზე გაბატონება კი უფრო რთულად მისაღწევი, ვიდრე ეგონათ. Uber-ისა და Slack-ის აქციათა ფასები 2019 წელს პირველადი განთავსების შემდეგ სტაბილურად მცირდებოდა. სხვა ფირმებმა, მაგალითად WeWork-მა, ტექნოლოგიური სკეპტიციზმის ზრდის პირობებში პირველადი განთავსების გეგმა თაროზე შემოდეს. „რქაეულთა“ ბუმი, დოტკომების მანიის მსგავსად, რამდენიმე მომგებიანი მეგაფირმის შექმნით დასრულდება, მაგრამ 2020 რყევას და ინვესტორთათვის დიდ დანაკარგს მოიტანს, რადგანაც პრეტენდენტები აღმოაჩენენ, რომ ფინანსური უძლეველობის აურის შენარჩუნებას ვეღარ ახერხებენ. 

„ბუშტების“ სიჭარბე სახელმწიფო ობლიგაციების შედარებით მშვიდი ბაზრისთვისაც გახდა დამახასიათებელი. გასული წლის განმავლობაში ობლიგაციებმა შედეგებით ბევრად დაჯაბნა აქციები და აგრძელებს აღმასვლის ტენდენციას. მოთხოვნა მთავრობის ვალზე გასულ წლებში მკვეთრად გაიზარდა − ობლიგაციების ფასებმა სწრაფად იმატა, ხოლო მათზე სარგებლის განაკვეთი მკვეთრად დაეცა. მართალია, ამერიკულ ობლიგაციებზე უკუგება ისტორიულად უდაბლეს ნიშნულზე რჩება, თუმცა შედარებით „მსუყედ“ გამოიყურება გერმანიაში, საფრანგეთსა და იაპონიაში შემოთავაზებულ ნეგატიურ უკუგებასთან შედარებით. ობლიგაციათა შემსყიდველებმა შესაძლოა ფსონი ნელ ზრდასა და უმნიშვნელო ინფლაციაზე დადონ. ზოგი მათგანი, სავარაუდოდ, ურისკო აქტივების შეძენას ამჯობინებს გლობალური ეკონომიკური შენელებისა და ჩინურ-ამერიკული სავაჭრო ომის გამწვავების ფონზე. ობლიგაციებზე მოთხოვნა მსხვილმა ინსტიტუციურმა ინვესტორებმა, კერძოდ საპენსიო ფონდების მენეჯერებმა და სადაზღვევო ფირმებმა აითვისეს, რომლებმაც სავალუტო ფიუჩერსული გარიგებები უფრო მაღალი უკუგების „გამოსადნობად“ უკიდურესად დაბალი განაკვეთების გადახდის გზით გამოიყენეს. 

ობლიგაციების მზარდი ფასების ხანგრძლივმა ეპიზოდმა, სავარაუდოდ, ინვესტორები დაარწმუნა, რომ ეს ბაზარი მხოლოდ ერთი მიმართულებით ვითარდება, ეს კი უთუოდ „ბუშტის“ ნიშანია. ობლიგაციების ფასების შებრუნებამ ან ვალუტების ღირებულების მოულოდნელმა კორექციამ შესაძლოა ობლიგაციებში ინვესტორებს, რომლებიც დაუცველნი არიან, ბაზარზე თავიანთი პოზიციების გადასინჯვისკენ უბიძგოს, რაც კიდევ უფრო დიდ ნგრევას მოიტანს. ზოგი, სრულიად უსაფრთხო ობლიგაცია, მაგალითად აშშ-ის სახაზინო ვალდებულებები, ამ რყევებს ნამდვილად გაუძლებს, მაგრამ სხვა ქვეყნები, მაგალითად, იტალია, რომელსაც ობლიგაციების გამოსაშვებად გრძელვადიანი სახსრების მოზიდვა ჯერ კიდევ 1%-ზე ნაკლები განაკვეთით შეუძლია, შესაძლოა ასეთი იღბლიანი არ აღმოჩნდეს.

პოპკულტურა 

გამოუსწორებელი პესიმისტები მესამე შესაძლო „ბუშტზე“ მიუთითებენ − საუბარი ზოგადად, აქტივების ფასებზეა. გეოპოლიტიკური გაურკვევლობის მიუხედავად (რაშიც ევროპის ბედი, ასევე ახლო აღმოსავლეთთან, და აშშ-სა და ჩინეთს შორის დავასთან დაკავშირებული საკითხები იგულისხმება), ბაზრები ჯერჯერობით არ ჩამოიშალა. მშვიდი ბაზრები და აქციათა მაღალი ფასები სავსებით ნორმალურია იმ გარემოში, რომელიც ისევე მშვიდობიანი და გლობალიზებული რჩება, როგორც ამას ინვესტორები ელოდნენ. ამავე დროს, სხვა პირობებში, გამორიცხული სულაც არ არის ყველაფერზე ფასების დრამატული კორექცია − საცხოვრებელი ფართით დაწყებული, და აქციებითა თუ საბირჟო საქონლით დამთავრებული. სამხრეთის ზღვის კომპანიის ინვესტორები ფიქრობდნენ, რომ ახალი კონტინენტებიდან ზღაპრულად დიდ მოგებას მიიღებდნენ. ისევე, როგორც 1720-ში, მათ 2020 წელსაც შეიძლება აღმოაჩინონ, რომ ეს ყოველთვის ასე არაა.

რაიან ავენტი, თავისუფალი მესვეტე, The Economist ვაშინგტონი, კოლუმბიის ოლქი