მიწოდება და შეუიარაღებელი ცენტრალური ბანკი

ხშირ შემთხვევაში, ეკონომიკურ ექსპანსიებს მზარდი სარგებლის განაკვეთი და ფინანსური კრიზისები კლავს. ეს გახლავთ მოულოდნელობები, რომლებიც საქონელსა და მომსახურებაზე ერთობლივ მოთხოვნას ამცირებს. შედარებით იშვიათია მიწოდებით გამოწვეული რეცესიები, რომლებიც ეკონომიკის პროდუქტიული პოტენციალის შემცირებას იწვევს. 1970-იანი წლებში ნავთობზე ფასების შოკური ზრდის შემდეგ აღარ დაფიქსირებულა ისეთი გლობალური ვარდნა, რომლის მიზეზებიც უპირატესად მიწოდების მხარეს იყო საძიებელი. თუკი ასეთი ვარდნა 2020 წელს მაინც დაფიქსირდა, შესაძლოა იგი სწორედ ასეთ კატეგორიას მივაკუთვნოთ, რადგანაც მისი გამომწვევი უმთავრესი მიზეზი ჩინეთისა და ამერიკის მიერ აღმართული სავაჭრო ბარიერები გახდება. 

2019 წელს დასრულების მოლოდინის საპირისპიროდ, წლის უმეტესი პერიოდის განმავლობაში იზრდებოდა ორ ქვეყანას შორის სავაჭრო ომის ინტენსივობა. ურთიერთობები ოდნავ შერბილდა 2019 წლის ოქტომბერში რამდენიმე ტარიფის შემოღების გადადების შემდეგ, მაგრამ მტრული ურთიერთობების დასასრულამდე ჯერაც შორია. კვლავაც შესაძლებელია, რომ ამერიკის იმპორტზე საშუალო საბაჟო განაკვეთი ახალი წლიდან მინიმუმ 6% იქნება, რაც უმაღლესი მაჩვენებელია ამ საუკუნეში. მეტიც − ტარიფები წესდება ისეთ იმპორტულ საქონელზე, რომელსაც სამამულო წარმოების შემცვლელი ნაკლებად მოეძებნება. ფირმები და მათი მიწოდების ჯაჭვები იძულებულნი ხდებიან ოპერაციებში მტკივნეული კორექტივები შეიტანონ, რაც საბოლოოდ პრობლემებს მოიტანს და მთელ ეკონომიკას გადაედება. 

ისტორია ბევრს არაფერს გვეუბნება სავაჭრო ომით გამოწვეული რეცესიის ფორმებზე ან შესაბამის საპასუხო ეკონომიკურ პოლიტიკაზე. ამაში დიდად არც ეკონომიკური თეორია გამოგვადგება. თეორია ამბობს, რომ ტარიფები, ისევე, როგორც მიწოდების მხარის ყველა შოკი, ინფლაციურია. რეალობაში, დღევანდლამდე სავაჭრო ომის ყველაზე ხილული შედეგებია ბიზნესის კლებადი თავდაჯერებულობა, მრეწველობის გლობალური ვარდნა და დუნე ინვესტიციები. ინფლაციის მოლოდინი ბოლო დროს იკლებს გრძელვადიანი საპროცენტო განაკვეთების დარად. ეს კი შენელებას შედარებით ნორმალურად წარმოაჩენს. 

ამ ყველაფრის დადებითი შედეგი ისაა, რომ ეკონომიკური პოლიტიკის მართებული მექანიზმი ცხადი ხდება, − ეკონომიკას სტიმულირება სჭირდება. ამერიკის ფედერალურმა რეზერვმა უკვე შეკვეცა სარგებლის განაკვეთი, ევროპის ცენტრალურმა ბანკმა განაახლა რაოდენობრივი შერბილების პროგრამა, ხოლო ჩინეთის ხელმძღვანელობამ შეარბილა როგორც მონეტარული, ისე ფისკალური პოლიტიკა. სარგებლის განაკვეთები ევროპაში უკვე ნეგატიურია და ევროპის ცენტრალურ ბანკს საკანონმდებლო შეზღუდვების ფარგლებში ობლიგაციების შესყიდვის მუდმივად გაგრძელება აღარ შეუძლია. ფედერალური სარეზერვო სისტემის (ფედის) სარგებლის განაკვეთის შემდგომი შემცირების დიდი რესურსი აღარ აქვს. მხოლოდ განვითარებადი ქვეყნების ცენტრალურ ბანკებს აქვთ თავისუფლება თავიანთ ეკონომიკას წაეხმარონ, რადგანაც ამ ქვეყნებში სარგებლის განაკვეთები უფრო მაღალია და ფედერალური სარეზერვო სისტემის პოლიტიკა დიდ წყალობად აღიქმება, რადგანაც იგი განვითარებადი ქვეყნების ვალუტებს გაუფასურების წნეხისგან ათავისუფლებს. 

გლობალური საფინანსო ინსტიტუტების ხელმძღვანელთა როტაცია გაურკვევლობის დამატებითი წყაროა. კრისტინ ლაგარდი ევროპის ცენტრალური ბანკის მეთაური ხდება. მართალია იგი წინამორბედი მარიო დრაგის უაღრესად რბილ მიდგომებს იზიარებს, თუმცა ლაგარდს მაინც გაუჭირდება ცენტრალური ბანკის მმართველთა საბჭოში ერთობის შენარჩუნება, ვინაიდან ამ უკანასკნელის ჩრდილოეთევროპელი წევრები სულ უფრო მეტი ენთუზიაზმით არიან განწყობილნი უარყოფითი განაკვეთებისა და ობლიგაციების გამოსყიდვის მიმართ. ბრიტანეთი მალე ინგლისის ბანკის მმართველ მარკ ქერნის გამოცვლის. მსოფლიო ბანკის მაღალი რანგის ჩინოვნიკმა, კრისტალინა გეორგიევამ საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მეთაურის პოსტზე ქალბატონი ლაგარდი შეცვალა. 

ამერიკის საპრეზიდენტო არჩევნების შესაძლო ზეგავლენა უზარმაზარია როგორც სავაჭრო ომზე, ისე ეკონომიკურ პოლიტიკაზე. თუ დონალდ ტრამპს ხელახლა აირჩევენ, ინვესტორები, სავარაუდოდ, ფედერალური სარეზერვო სისტემის დამოუკიდებლობაზე შეტევას უნდა ელოდნენ, რაც მისი მეთაურის, ჯერომ პაუელის მმართველობის გასვლის შემდეგ, 2022 წელს მისი უფრო დამყოლი ინდივიდით შეცვლას ნიშნავს. ამის საპირისპიროდ, თეთრ სახლში დემოკრატის გამოჩენა, სავარაუდოდ, ტრამპის მიერ გადასახადების შეკვეცის საპირისპირო ქმედებებსა და მდიდრებზე იერიშის მიტანას ნიშნავს. 

ორივე შემთხვევაში, ამერიკის მონეტარული პოლიტიკა დიდი ეტაპის დასასრულს მიუახლოვდება. 2020 წელს ფედი თავისი მონეტარული პოლიტიკის ჩარჩოს მიმოხილვას დაასრულებს. სავარაუდოდ, იგი წლიური 2%-იანი ინფლაციის უზრუნველყოფის ვალდებულებას აიღებს ეკონომიკური ციკლის განმავლობაში და არა მუდმივად. დაღმასვლის შემდეგ ინფლაციის სიჭარბისადმი ტოლერანტული დამოკიდებულება ვარდნის წინააღმდეგ უფრო აგრესიული ბრძოლის საშუალებას იძლევა. 

ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ უკანასკნელ წლებში ­რაოდენობრივი შერბილების პროგრამის შეჩერების შედეგებსაც უნდა გაუსწოროს თვალი. ცენტრალური ბანკის ფულადი რესურსის შეზღუდვით, ამან ერთდღიანი ფულადი ინსტრუმენტების ბაზარზე პრობლემები გამოიწვია. ფედერალური სარეზერვო სისტემა თავის ბალანსს კიდევ ერთხელ გაზრდის ნაღდი ფულის დეფიციტის პრობლემის შესარბილებლად და ფინანსურ სისტემაზე თავისი ფულადი პოლიტიკის გადაცემის ­უზრუნველსაყოფად.

 

საშიში სცენარი

რეცესია გარდაუვალი არაა. ბევრ ქვეყანაში, და განსაკუთრებით ამერიკაში, ჯანსაღი შრომის ბაზრები და თავდაჯერებული მომხმარებლები რეცესიის საწინააღმდეგო ბასტიონებია. ამავე დროს, ამ დაცვით ზღუდეებსაც გაუჩნდა ბზარები. არსებობს ყველაზე უარესი სცენარი, რაც მთელი მსოფლიოს ცენტრალურ ბანკებს უნდა აშფოთებდეს, - სავაჭრო ომები საბოლოოდ ინფლაციას გამოიწვევს, რასაც ზრდის შენელების მიუხედავად, ნავთობზე გაზრდილი ფასებიც დაემატება. მსოფლიო ეკონომიკა უცნობი ტიპის დაღმასვლის ზღვარზეა, მაშინ, როცა ცენტრალური ბანკების პოლიტიკა ცვლილებებს განიცდის. ეს საკმაოდ არასასურველი პოზიციაა. 

ჰენრი კარი, „ეკონომიქსის“ რედაქტორი, The Economist